تهران یکی از مهم‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود که اهمیت استراتژیک آن از سایر استان‌های کشور بیشتر است.
مساحت تهران در مقایسه با استان‌هایی مانند کرمان یا یزد رقم بسیار کوچکتری است، اما تراکم جمعیت بسیار بالا و مهم‌تر از آن نقش سیاسی این استان در تصمیمات دیپلماتیک کشور، وجه تمایز آن با سایر استان‌های کشور است.
ما در این مطلب قصد داریم اطلاعاتی درباره همه جنبه‌های استان تهران، شهرها و موقعیت‌های مختلف آن در اختیار شما قرار دهیم. پس اگر در این استان زندگی می‌کنید یا می‌خواهید برای شرکت در تور مشهد از تهران، ز شهرهای اطراف راهی پایتخت شوید، تا پایان مطلب همراه ما باشید.
موقعیت جغرافیایی
یکی از اولین نکته‌هایی که درباره استان تهران باید به آن اشاره کنیم، موقعیت جغرافیایی آن در کشور است. این استان شمالی در دامنه جنوبی رشته کوه البرز قرار دارد، بههمین دلیل شرایط جوی آن با دامنه شمالی البرز بسیار متفاوت است.
استان تهران از چهار سمت جغرافیایی، با پنج استان مختلف کشور همسایه بوده که عبارت هستند از:
- استان مازندران از سمت شمال
- استان‌های قم و مرکزی از سمت جنوب
- استان البرز در غرب
- استان سمنان از سمت شرق
موقیت جغرافیایی تهران، سبب به‌وجود آمدن سه بخش جغرافیایی مهم در آن شده است که به شرح زیر هستند:
- بخش‌های شمالی استان با رشته کوه البرز احاطه شده‌اند.
- بخش‌هایی از استان تهران که در کوهپایه قرار دارند، از خاک حاصل‌خیز و شرایط مناسبی برای کشت محصولات کشاورزی برخوردار هستند.
- قسمت‌هایی از شمال غربی به سمت جنوب شرقی را دشت‌های تهران تشکیل می‌دهند.
کارشناسان مساحت استان تهران را 12981 کیلومتر مربع برآورد کرده‌اند و طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در کشور، 13267637 نفر در آن سکونت دارند. از این تعداد نزدیک به 8 میلیون نفر در شهر تهران و باقی افراد ساکن شهرها و روستاهای دیگر هستند.
همچنین از کل جمعیت استان تهران، تقریبا 12 میلیون نفر در مناطق شهری پراکنده شده‌اند و نزدیک به یک میلیون نفر در روستاها و مناطق روستایی اقامت دارند. تراکم جمعیت در کل استان و به‌ویژه شهر تهران بسیار بالا است و در پایتخت این عدد 12200 نفر برای هر کیلومتر مربع برآورد می‌شود.
آبوهوا
از دیگر اطلاعات درباره استان تهران، اقلیم آن و آب‌وهوای منطقه است. در نقاط مختلف این استان، آب‌وهواهای متفاوتی وجود دارند و از هوای گرم و خشک تا کوهستانی و سردسیر متغیر هستند.
رشته کوه البرز از شمال باعث شده است تا آب‌وهوای مناطق نزدیک به کوه، سرد و مرطوب باشد و هرچه فاصله این مناطق از کوه‌ها بیشتر شود، میزان سردی و رطوبت هوا نیز کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر قرارگیری بخش‌هایی از استان تهران در جوار کویرهای کشور مانند دشت قم یا دشت کویر، دلیلی برای آب‌وهوای گرم و خشک مناطق جنوبی و جنوب شرقی استان است.
در سمت غرب نیز بادهای سرد و رطوب‌زا در فصل‌های سرد سال، زمینه ایجاد بارش و تعدیل هوا را ایجاد خواهند کرد.
اقلیم استان در بیشتر بخش‌های آن شامل بارندگی‌های قابل قبولی در سال می‌شود و این بارندگی‌ها رودهای بزرگ و کوچک مختلفی را در استان تهران تشکیل داده‌اند. شمار بیشتری از رودها، از رشته کوه البرز نشات می‌گیرند و سپس به طرف بخش‌های جنوبی سرازیر خواهند شد.
امروزه سدهای ایجاد شده روی بستر رودخانه‌های بزرگ استان مانند جاجرود، لار، رود کرج و غیره، آب اصلی مورد نیاز استان را تامین می‌کنند و با لوله‌کشی در سطح شهرها و روستاها، آن را در اختیار مردم قرار می‌دهند.
پوشش گیاهی
خاک، دما و میزان بارش سالانه در تهران دلایلی هستند که از به وجود آمدن جنگل‌های انبوه در استان تهران جلوگیری می‌کنند.
البته در مناطق مختلف استان و با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها، پوشش گیاهی خاصی وجود دارد که در بیشتر موارد شامل درختچه‌ها و بوته‌هایی مانند گون، بادام کوهی، زرشک و گیاهان مقاوم دیگر می‌شود.
در مناطق خوش آب‌وهوای استان، از جمله قسمت‌های شمالی مانند بخش لواسانات که از نعمت رودخانه‌های دائمی نیز برخوردار شدند، زمینه رشد و پرورش درخت‌هایی مانند گردو و توت نیز فراهم است.
البته بیشتر درختان مناطق نام‌برده شامل چنار و بید می‌شوند که در دره‌ها و بستر رودخانه‌ها رشد کرده‌اند. از سوی دیگر بزرگ شدن معظل‌های زیست‌محیطی درباره استان تهران، مسئولان مربوط را متوجه اهمیت پوشش گیاهی ودرختان در آن کرده است.
بههمین سبب در قسمت‌های مختلفی از شهر تهران یا سایر شهرهای استان، اقدام به ساخت پارک‌های جنگلی و کشت گونه‌های متنوعی گیاهی کرده‌اند.
شهرهای استان تهران
تا قبل از سال 1388 و تصویب لایحه‌ای مبنی بر جدا شدن کرج، ساوجبلاغ و نظر آباد از استان تهران، مساحت این استان بیشتر بود و بخش‌های امروزی استان البرز را نیز در بر می‌گرفت.
اما پس از تصویت لایحه مذکور و جدا شدن شهرستان کرج و دو شهرستان دیگر در قالب استان البرز به مرکزیت شهر کرج، جمعیت، مساحت، جغرافیا و دیگر مسائل مربوط به استان تهران دستخوش تغییرات شدند.
در حال حاضر استان تهران از 16 شهرستان مختلف تشکیل می‌شود که اسامی آن‌ها را در زیر معرفی می‌کنیم:
1. شهرستان تهران
بزرگترین مورد از شهرهای استان تهران، در شهرستانی بههمین نام قرار گرفته است که به‌عنوان پایتخت سیاسی کشور، اهمیت بسیار زیادی دارد.
شهرستان تهران از سه بخش مرکزی، آفتاب و کن تشکیل می‌شود و جمعیتی 8 میلیون نفری را در خود جای می‌دهد. این شهرستان تنها یک شهر دارد که پایتخت سیاسی کشور است.
اگر شما قصد دارید برای شرکت در تور کیش از تهران به این استان سفر کنید، بهترین گزینه برای اقامت کوتاه مدت شما در آن، بزرگترین شهر استان یعنی پایتخت است.
2. شهرستان اسلامشهر
یکی دیگر از شهرستان‌های استان تهران، اسلامشهر است که در جنوب غربی استان قرار دارد و از سه بخش مختلف و همچنین سه شهر مجزا تشکیل می‌شود. اسامی بخش‌ها و شهرهای اسلامشهر به شرح زیر هستند:
- بخش مرکزی
- بخش چهاردانگه
- بخش احمدآباد مستوفی
- شهر احمدآباد مستوفی
- شهر اسلامشهر
- شهر چهاردانگه
3. شهرستان پاکدشت
درباره استان تهران باید به معرفی یکی دیگر از شهرستان‌های آن به نام پاکدشت بپردازیم. پاکدشت در جنوب استان قرار دارد و از دو بخش مرکزی و شریف آباد تشکیل شده است. همچنین سه شهر اصلی شهرستان پاکدشت شریف آباد، فرون آباد و پاکدشت نام دارند.
4. شهرستان بهارستان
تا قبل از سال 1389 شهرستانی به نام بهارستان وجود نداشت. اما بعد از این تاریخ از ترکیب شهرستان رباط کریم و بخش‌های بوستان وگلستان، شهرستان جدیدی به اسم بهارستان تشکیل شد که تقریبا در غرب و جنوب غربی استان قرار دارد.
این شهرستان امروزه دو بخش اصلی بوستان وگلستان را در بر می‌گیرد و شامل شهرهای نسیم شهر، صالحیه و گلستان خواهد شد.
5. شهرستان پردیس
درباره استان تهران باید به شهرستان پردیس نیز با مرکزیت شهر جدید پردیس اشاره کنیم. این شهرستان که در شمال شرقی شهر تهران واقع شده است، از جمع شدن 3 بخش و 4 شهر به وجود می‌آید.
بخش مرکزی آن که شامل شهر پردیس می‌شود و در بخش بومهن شهری با همین نام وجود دارد. بخش سوم شهرستان پردیس یعنی جاجرود، متشکل از دو شهر سعیدآباد و خسروآباد است.
6. بخش دماوند
دماوند تنها نام قله‌ای در شمال استان تهران نیست، بلکه شهرستانی در این منطقه خوش آبوهوا به نام دماوند وجود دارد که دو بخش مرکزی و رودهن، بخش‌های اصلی آن هستند.
این دو بخش شامل پنج شهر نیز می‌شوند که اسامی آن‌ها را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید:
- شهر دماوند
- شهر آبعلی
- شهر رودهن
- شهر آبسرد
- شهر کیلان
7. شهرستان پیشوا
در فهرست شهرهای استان تهران، باید شهر پیشوا را به‌عنوان تنها شهر شهرستانی با همین نام در جنوب استان معرفی کنیم. شهرستان پیشوا در تقسیمات کشوری گذشته جزو شهرستان ورامین به‌شمار می‌آمد اما بعدها یک شهرستان مستقل و با مرکزیت تنها شهر خود معرفی شد.
پیشوا برخلاف آن‌که تنها یک شهر دارد، از دو بخش مرکزی و جلیل آباد تشکیل شده که این دو بخش شامل پنج دهستان نیز می‌شوند.
8. شهرستان رباط کریم
کسانی که از سمت غرب وارد استان تهران می‌شوند، ابتدا با تابلوی بزرگ شهر رباط کریم مواجه خواهند شد که در واقع مرکز اصلی شهرستان رباط کریم است.
این شهرستان که تنها یک بخش مرکزی دارد، سه شهر مختلف رباط کریم، پرند و نصیر شهر را در تقسیمات خود جای می‌دهد.
9. شهرستان شهریار
یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی درباره استان تهران، شهرستان شهریار است که در غرب استان قرار دارد و زمین‌های آن برای کشاورزی و باغداری بسیار مناسب هستند.
شهریار دو بخش کلی دارد که در این دو بخش 7 شهر قرار گرفته‌اند. مرکز شهرستان با شهر شهریار است و نام سایر شهرهای آن را در لیست زیر مشاهده می‌کنید:
- باغستان
- اندیشه
- فرودسیه
- صباشهر
- شاهدشهر
- وحیدیه
10. شهرستان ری
در بسیاری از کتاب‌های تاریخی و مذهبی از شهر ری به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تشیع در ایران یاد می‌کنند که نشان‌دهنده قدمت بالای آن است.
امروزه به‌دلیل افزایش وسعت شهر تهران و همچنین شهر ری، این دو شهر تقریبا با یکدیگر مخلوط شده‌اند و گاهی شهر ری را جزو مناطق شهری تهران نیز محسوب می‌کنند.
شهر ری مرکز شهرستان ری است و این شهرستان در کل پنج بخش و پنج شهر مختلف دارد. شهرهای شهرستان ری به ترتیب زیر نا‌م‌گذاری شده‌اند:
- کهریزک
- قیام شهر
- قلعه نو
- باقر شهر
- حسن آباد
11. شهرستان قدس
یکی از جدیدترین و کوچکترین شهرستان‌ها درباره استان تهران، شهرستان قدس است که در نزدیکی استان البرز و در قسمت غربی استان تهران قرار دارد. این شهرستان کوچک تنها یک بخش دارد که یک شهر به اسم شهر قدس را شامل می‌شود.
12. شهرستان شمیرانات
شهرستان شمیرانات در یکی از مناطق خوش آب‌وهوای استان تهران یعنی دامنه جنوبی البرز و شمال استان تهران قرار دارد و شامل سه بخش اصلی مرکزی یا تجریش، لواسانات و رودبار قصران می‌شود.
این سه بخش نیز چهار شهر مختلف زیر را شامل می‌شوند:
- تجریش که منطقه یک شهرداری شهر تهران نیز به‌شمار می‌آید.
- شهر رودبار قصران یا اوشان، فشم، میگون که یکی از مناطق تفریحی استان تهران نیز شناخته می‌شود.
- شهر لواسان که در کنار رودخانه جاجرود واقع شده است.
- شهر شمشک دربند سر که پیست اسکی شمشک نیز در نزدیکی آن است.
13. شهرستان فیروزکوه
شهرستان فیروزکوه که از نظر مسافتی فاصله کمی با استان مازندران دارد، از نظر مساحتی یکی از بزرگترین شهرستان‌های استان تهران است.
این شهرستان زیبا شامل دو بخش مرکزی و ارجمند می‌شود که در تقسیمات کشوری این دو بخش دو شهر فیروزکوه و ارجمند را در خود دارند.
14. شهرستان قرچک
تقریبا در مرکز استان تهران، شهرستان کوچک قرچک با یک بخش مرکزی و سه شهر قرچک، زیباشهر و باقر آباد قرار گرفته است.
15. شهرستان ورامین
شهرستان ورامین نیز یکی دیگر از شهرستان‌های قدیمی و با تاریخچه‌ای طولانی در جنوب تهران است که دو بخش اصلی آن شامل دو شهر ورامین و جوادآباد می‌شوند. شهر ورامین مرکز این شهرستان است که محل زندگی اقوام مختلفی از گوشه و کنار کشور به‌حساب می‌آید.
16. شهرستان ملارد
غربی‌ترین منطقه شهری استان تهران، شهرستان ملارد با یک بخش و دو شهر است. در تقسیمات کشوری مرکز شهرستان را شهر ملارد می‌دانند که آب‌وهوای مطبوعی دارد و کوچه باغ‌های آن دیدنی هستند.
مردم‌شناسی
از دیگر مسائل مهم درباره استان تهران، مردم‌شناسی و بررسی زبان‌های رایج در آن است. رایج‌ترین زبان در این استان، زبان فارسی است که قشر عظیمی از مردم با آن صحبت می‌کنند.
بعد از فارسی، زبان مازندرانی در استان تهران رواج بیشتری دارد و این موضوع به‌دلیل گستردگی مازندرانی‌ها در سطح استان و همچنین تکلم برخی از مردم فیروزکوه، شمیرانات و دماوند به این زبان است.
در کنار این دو، زبان‌های رایج دیگری در تهران وجود دارند که نتیجه مهاجرت قوم‌های مختلف ایرانی به استان تهران هستند. پراکندگی و میزان جمعیت اقوام مختلف درباره استان تهران به‌شرح زیر است:
- فارس زبان‌ها
- آذری‌ها
- مازنی‌ها یا شمالی‌ها
- کردها
- لرها
- بلوچ‌ها
- سایر اقوام
سخن نهایی
استان تهران در شمال کشور، اهمیت بسیار زیادی از نظر اقتصادی و سیاسی دارد و پرجمعیت‌ترین استان کشور شناخته می‌شود. از طرفی بسیاری از مردم کشورمان برای مسائلی مانند کار یا شرکت در تورهای مختلف خارجی و داخلی به این شهر سفر می‌کنند.
طی سال‌های گذشته نیز جمعیت تهران افزایش یافته است و بنابراین ما در این مطلب به ذکر جزئیاتی درباره استان تهران پرداختیم تا اگر قصد نقل مکان به پایتخت را دارید، به شناخت بیشتر شما از آن کمک کند.