ایران از لحاظ معماری بناهای تاریخی، شهرت جهانی دارد. از زمان‌های گذشته مکان‌های تاریخی زیادی در کشورمان باقی مانده‌اند که هر کدام به‌نوعی جلوه‌ای خاص از معماری مردم آن در گذشته را نشان می‌دهند.
دوره هخامنشیان یکی از دوره‌های شاخص از نظر معماری اماکن تاریخی به‌جا مانده است. از جمله آن‌ها باید تخت جمشید را نام ببریم که یک نماد ملی است.
در این مطلب در مورد سازه‌های آبی شوشتر یکی دیگر از بناهای تاریخی باشکوه ایران در خوزستان صحبت می‌کنیم. پس تا انتها با ما بمانید.
معرفی سازه های آبی شوشتر
اگر سفری به شهر شوشتر داشته باشید، می‌توانید به‌راحتی این سازه‌های آبی را در حد فاصل بند گرگر تا برج عیار پیدا کنید. البته در کنار بازدید از این سازه‌ها، از دیگر اماکن تاریخی اهواز که هر کدام تاریخچه خاص خود را دارند، دیدن کنید.
سیستم به‌کار رفته در این سازه‌ها برای جریان آب خیلی پیچیده است و طبق اسناد موجود، قدمت آن به زمان حکومت داریوش بزرگ بر می‌گردد. برای ساخت این سازه‌ها از سیستم هماهنگی از پل، بند، آبشار، کانال، تونل و آسیاب استفاده شده است تا بتوانند جریان آب را به بهترین نحو ممکن کنترل کنند و بهره بیشتری از آن ببرند.
البته همان‌طور که گفتیم تاریخ طراحی این سازه‌ها به دوران هخامنشیان بر می‌گردد و از آن زمان تا به الان تنها بخش کوچکی از این ساختار حیرت‌انگیز باقی مانده است.
اما جالب این جا است که ریزش آب از پساب آسیاب‌ها به درون یک محوطه حوضچه‌‌ای شکل آبشارهای مصنوعی بسیار زیبایی را به‌وجود آورده است و امروزه مردم از اقصی نقاط ایران و جهان برای بازدید از این سازه‌های آبی به شوشتر سفر می‌کنند.
آشنایی با بخش‌های مختلف سازه‌های آبی در شوشتر
سازه های آبی شوشتر دارای چندین بخش هستند که در ادامه جزئیات بیشتری از هر کدام می‌دهیم.
بند میزان بالا آورنده سطح آب در رودخانه
طراحی بند در این سازه‌های آبی به این منظور انجام گرفته است تا سطح آب سازه با زمین‌های کشاورزی در یک راستا قرار گیرد و کشاورزان بتوانند از آب سازه برای آبیاری زمین‌ها استفاده کنند.
بندها به‌صورت عمودی روی رودخانه قرار می‌گیرند تا با بستن راه آب، سطح آب رودخانه بالاتر بیاید و هدایت بخش اضافی از روی بند به داخل رودخانه انجام گیرد.
برج کلاه فرنگی و عیار، مکانی برای نظارت بر سازه های آبی شوشتر
از تپه‌ای که به بند میزان نزدیک است و از بالای آن می‌توان رود شطیط را مشاهده کرد، بقایای یک برج هشت ضلعی به‌چشم می‌خورد. این برج به دوره قاجار تعلق دارد و ارتفاع اولیه آن 7 متر بوده اما امروزه تنها 3 متر از آن به‌جا مانده است.
عده‌ای اعتقاد دارند که در زمان‌های قدیم از بالای این برج بر کار کارگران نظارت می‌کردند و برخی نیز می‌گویند شدت جریان آب رودخانه را از بالای برج بررسی می‌کردند. قدمت پل بند برج عیار نیز به دوره ساسانی بر می‌گردد که طبق گفته‌ها از روی این برج بر حرکت آب در آسیاب‌های آبی شوشتر نظارت می‌شده است.
رودخانه دستکند معروف به گرگر
ساخت این رودخانه در دوره هخامنشیان به‌صورت مصنوعی انجام گرفته است و طبق اطلاعاتی که امروزه در اختیار داریم، دلیل ساخت آن تکمیل سازه های آبی شوشتر بوده است. این رود در حال حاضر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
پل بند گرگر
برای این‌که می‌خواستند در آن زمان با استفاده از این سازه‌ها، آبیاری زمین‌های کشاورزی اطراف را انجام دهند، نیاز بوده است تا آسیاب‌های آبی را طراحی کنند تا آب رودخانه دستکند را به سمت تونل‌ها بفرستند.
به‌همین علت روی روخانه دستکند، پل بندی ساختند که به نام گرگر شناخته می‌شد و وظیفه آن هدایت آب رودخانه به طرف تونل‌های سه‌گانه بلیتی، دهانه شهر و سه کوره بوده است.
آبشارها و آسیاب‌ها بخش حیرت‌انگیز سازه های آبی شوشتر
یکی از بیشترین بخش‌هایی که در این سازه‌ها به‌چشم می‌خورد، آبشارها و آسیاب‌های آبی است. بیشتر گردشگران برای مشاهده این بخش از سازه‌ها به شوشتر سفر می‌کنند و حتما تصاویر زیادی از آن را در اینترنت دیدید.
جالب است بدانید که در زمان‌های گذشته از 40 آسیاب آبی موجود در این منطقه آرد مورد نیاز مردم را تامین می‌کردند. برای ساخت آبشارها و آسیاب‌ها از موادی بسیار محکمی کمک گرفته‌اند تا در برابر هر نوع فشار و آسیبی مقاومت لازم را داشته باشند. آبشارها و آسیاب‌ها این سازه را به سه بخش شرقی، شمالی و غربی تقسیم کرده‌اند.
چنین جزئیاتی در ساخت سازه های آبی شوشتر، دقت بالای مهندسی و هوشمندی ناظران ساخت آن را نشان می‌دهد.
سیکا محلی برای استراحت و تفریح
رود دستکند به سمت بخش پایینی بند میزان به یک صخره طبیعی می‌رسد که این صخره به پل گرگر معروف است. در واقع می‌توان این‌طور گفت که این پل نقش بند را بازی می‌کند و سطح آب را در یک حد مشخصی نگه می‌دارد. از طرفی برای عبور آب از دل صخره‌های موجود تونل‌هایی را ایجاد کرده‌اند.
وقتی سطح آب بالا می‌آید، آب با فشار از تونل‌ها بیرون می‌رود و انرژی آن سبب به‌حرکت درآمدن 33 آسیاب در بخش سیکا می‌شود. سیکا را می‌توان بخشی از سازه‌های آبی شوشتر به‌حساب آورد که بیشتر برای استراحت بوده است.
چون در این مکان دو بخش مسقف قرار دارد که این بخش‌ها از طریق چند پله با یکدیگر در ارتباط هستند و به دلیل مسقف بودن، در گذشته مردم در آن‌جا به استراحت و تفریح می‌پرداختند.
بازدید از پایتخت مذهبی ایران از شهر زیبای اهواز
مشهد بزرگترین شهر مذهبی ایران است که وجود حرم مطهر زائران زیادی را سالیانه روانه آن‌جا می‌کند. اگر می‌خواهید به این شهر بروید و ساکن اهواز یا شهرهای اطراف آن هستید، می‌توانید با شرکت در تور مشهد از اهواز سفر به‌یادماندنی‌تری داشته باشید. از جمله مزایای این انتخاب نبود نگرانی در مورد مسائلی مانند اسکان و کاهش هزینه‌های سفر است.
سخن نهایی
با توجه به توضیحات بالا اگر به استان خوزستان سفر کردید، از بازدید از سازه های آبی شوشتر غافل نشوید. این مکان دانش بسیار بالای ایرانیان را در علوم آبی در گذشته نشان می‌دهد و هر کسی باید از آن دیدن کند. همچنین دوربین عکاسی خود را به همراه ببرید تا تعدادی از زیباترین تصاویر عمرتان را بگیرید.