شاید اغراق نباشد اگر بگوئیم شیراز توریستی‌ترین شهر ایران بوده و سالانه مسافران زیادی از جمله مسافران خارجی را به خود جذب می‌کند. دلیل این امر بدون شک وجود اماکن تاریخی شیراز و اطراف آن است که این شهر زیبا را دارای اهمیتی فوق‌العاده از لحاظ تاریخی و باستان‌شناسی کرده است. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با اماکن تاریخی شیراز بیشتر آشنا کنیم.
معرفی شهر شیراز
شیراز مرکز استان فارس و پنجمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می‌آید که طبق آخرین آمارسنجی‌ها تا سال ۱۳۹۵ جمعیت آن بالغ بر ۱.۵ میلیون نفر برآورد شده است که بیشی از این جمعیت در فصول مختلف سال با استفاده از خدماتی مانند تور مشهد از شیراز به شهرهای تفریحی و مذهبی ایران سفر می‌کنند. شیراز با مساحتی در حدود 240 کیلومتر مربع در منطقه کوهستانی زاگرس و در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا قرار گرفته است، که همین موضوع باعث شده شیراز آب و هوایی معتدل داشته باشد. در غرب شیراز کوه دراک قرار دارد و در شمال آن کوه‌های سبزپوشان، بابا کوهی، چهل مقام، بمو و همچنین رشته کوه های زاگرس که همچون دیواری شهر را محصور کرده‌اند.
پیشینه شیراز
شیراز در طول تاریخ ایران همواره شهری مهم بوده است به طوری که در دوران پادشاهان بسیاری از جمله در دوران صفاریان، بوییان و زندیان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده است. در اسناد قدیمی از این شهر با نام‌های دیگری مانند تیراسیس و سیراسیس نیز نام برده شده است. اولین سندی که در آن نام شهر تیراسیس ذکر شده، لوح‌های گلی ایلامی ست که قدمت آن‌ها به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. این نام به مروز زمان با تغییر صدا و آوا به تیرازیس و شیرازیس و نهایتاً به شیراز تغییر یافته است. برای آشنایی بیشتر با پیشینه این شهر تاریخی می‌توانید مقاله راهنمای سفر به شیراز را مطالعه کرده و اطلاعات دقیق‌تری کسب کنید.
تا پیش از شکل‌گیری شیراز پایتخت فارس شهر اصطخر بود که با نابودی آن در دوران بنی‌امیه شهر شیراز از مکان قدیمی آن که در قلعه بونصر (محلی در شرق شیراز کنونی) قرار داشت به مکان امروزی آن منتقل شد و نام آن به جغرافیای منطقه‌ای که تقریباً با شیراز امروزی برابر است اطلاق شد. بسیاری معتقدند که شیراز در سده اول هجری توسط عبدالملک مروان بنا نهاده شد اما تا پیش از آن نیز و تا قبل از حکومت اسلامی شهری با همین نام در نزدیکی شیراز قرار داشته که نام خود را به شهر شیراز فعلی داده است.
لازم به ذکر است که سکونت دائمی در منطقه‌ی شیراز به شکل امروزین آن به دوران ساسانیان برمی‌گردد. برخی منابع نام شیراز را به معنای مرکز انگور خوب دانسته‌اند، اما محققین دیگری این فرضیه را رد کرده و با استناد به شاهنامه معتقد هستند که نام شیراز از نام پسر سومین شاه جهان یعنی تهمورث گرفته شده‌است. در ادامه قصد داریم برخی از اماکن تاریخی شیراز را که نشان‌دهنده‌ی تاریخ پر فراز و نشیب این شهر هستند، به شما معرفی می‌کنیم.
ارگ کریم خان
دوران زندیه یکی از دوران‌های پرشکوه تاریخ شیراز به حساب می‌آید. کریمخان زند که سردمدار سلسله زندیه بود شیراز را به عنوان پایتخت خود برگزید و با ساخت بناها و باغ‌های بسیار به آبادانی شیراز کمک بسیاری کرد. یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی شیراز ارگ کریمخان است که در گذشته محل زندگی کریمخان در شیراز بوده و به دستور خود او در سال 1189 ه ق ساخته شده است.
ارگ در مرکز شهر شیراز قرار دارد و امروزه نیز دیوارهای ۱۵ متری آن حول محوطه‌ی مربعی شکلی در مرکز شهر خودنمایی می‌کنند. در چهارگوشه این دیوار چهار برج بلند قرار دارد که از محوطه اصلی نگهداری می‌کنند. محوطه اصلی در قسمت غربی حیاط قرار دارد که محل زندگی و استراحت کریمخان و خانواده‌اش بوده است. در نزدیکی ارگ کریمخان، بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل نیز از دیگر دیدنی‌ها و اماکن تاریخی شیراز مربوط به این دوران هستند.
تخت جمشید
بدون شک در میان اماکن تاریخی شیراز تخت جمشید قدمت بسیار بالایی دارد. اغلب مسافران خارجی شیراز را و چه بسا ایران را با نام پرسپولیس یا تخت جمشید می‌شناسند. پرسپولیس که در زبان پارسی به معنای شهر پارسه است، در سال 518 به دستور داریوش بزرگ سومین شاه از شاهان سلسله هخامنشی ساخته شد، اما عمر او به دیدن پایان ساخت آن قد نداد و ساخت آن تا خشایارشاه و اردشیر اول نیز ادامه پیدا کرد.
چنانچه سنگ‌نگاره‌ی داریوش اول، خشایار شاه و اردشیر هنوز هم در میان سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید دیده می‌شود. شهر پرسپولیس با وسعتی در حدود ۱۲۵ هزار متر مربع در ۵۰ کیلومتری شمال شرق شیراز در نزدیکی مرودشت و در دامنه‌ی کوه رحمت قرار دارد. با اینکه این شهر باستانی توسط اسکندر مقدونی و در حمله یونانیان به ایران به آتش کشیده شد و بخش اعظم آن سوخته شد، اما هنوز هم از وسعت خرابه‌ها و سنگ‌ها و تندیس‌ها و دیواره‌های تخت جمشید می‌توان شکوه و عظمت حکومت هخامنشیان را از نزدیک لمس کرد.
این شهر باشکوه نمادی از تمدن و فرهنگ ایران‌زمین در دورانی ست که داشتن تمدنی چنین عظیم بسیار نادر و عجیب بود. تخت جمشید در سال 1358 در سازمان جهانی یونسکو ثبت شد. اگر تاکنون تخت جمشید را ندیده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم حتماً یک روز از سفر و را به بازدید از این شهر تاریخی و باشکوه اختصاص دهید.
کاخ اردشیر بابکان
اگر از شهر شیراز به سمت فیروزآباد یا شهر باستانی گور بروید و از فیروزآباد نیز ۲ کیلومتر خارج شوید به کاخ اردشیر بابکان یا اردشیر اول، پادشاه ساسانی، می‌رسید. این کاخ در سال 224 میلادی در دامنه کوه دژ مختار ساخته شد و به نام آتشکده نیز معروف است. در کنار کاخ اردشیر بابکان برکه‌ای زیبا نیز قرار دارد که پیشنهاد می‌کنیم بازدید از آن را در کنار بازدید از کاخ در برنامه خود قرار دهید.
پاسارگاد
پاسارگاد یکی دیگر از اماکن تاریخی شیراز و یکی از زیباترین نمادهای شکوه ایران زمین در دوران کهن است. شهری زیبا و باشکوه که محل فرمانروایی کورش کبیر بوده و امروزه نیز آرامگاه کوروش در آن قرار دارد؛ آرامگاهی مکعبی‌شکل و زیبا که مشخصه‌ای از معماری سلسله هخامنشینان به حساب می‌آید و برای باستان‌شناسان اهمیتی ویژه دارد. پاسارگاد در سال ۵۵۰ پیش از میلاد ساخته شد و متشکل از آرامگاه کوروش، کاخ انسان بالدار، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی و تخت سلیمان است.
نقش رستم
نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی ست که در شمال شهرستان مرودشت و در ۶ کیلومتری تخت جمشید در زنگی‌آباد قرار گرفته است. این منطقه تاریخی آثاری از دوران ایلامیان، ساسانیان و هخامنشیان را در دل خود دارد و قدمت آن به دوران ایلامی بازمی‌گردد. در این مجموعه مقبره چهار تن از پادشاهان هخامنشی، یعنی داریوش بزرگ، خشایارشاه، اردشیر یکم و داریوش دوم قرار دارد.
همچنین، نقش برجسته‌هایی که در دل کوه تراشیده شده‌اند، داستان‌ها و اتفاقات مهم تاریخی دوارن ساسانیان را حکایت می‌کنند. علاوه بر این، کعبه زرتشت نیز در این مجموعه قرار دارد که این مکان را به محلی مهم از لحاظ مذهبی تبدیل کرده است. کعبه زرتشت بنایی سنگی و مکعبی شکل است که قدمت آن طبق تخمین باستان‌شناسان به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد، اما تاکنون اطلاعات تاریخی دقیقی از کاربرد آن به دست نیامده.
در گوشه‌های این بنا کتیبه‌هایی توسط شاپور دوم و کرتیر نیز نوشته شده که اهمیت تاریخی بسیاری دارد. قدیمی‌ترین نقش موجود در نقش رستم به دوران ایلامیان برمی‌گردد. در دوره ساسانیان نیز بهرام دوم و شاپور یکم و اردشیر بابکان نقش‌نگاره‌ها و کتیبه‌هایی از خود در دل سنگ‌های کوه به جا گذاشتند. نام قدیم این مکان دوگنبدان یا سه‌گنبدان بوده و نقش رستم نامی ست که بعدها با تلفیق داستان‌های شاهنامه و داستان‌های تاریخی روی آن گذاشته شده است.
نقش رجب
اگر بازدید از تخت‌جمشید را در برنامه سفر خود قرار دادید، در فاصله سه کیلومتری از شمال تخت جمشید و در فاصله ۱۳ کیلومتری از شهر مرودشت، می‌توانید از یکی دیگر از حجاری‌های باشکوه باستانی دیدن کنید. این مکان که به نام نقش رجب در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، بر روی دیواره‌های سنگی خود، سه مجلس از مراسم تاجگذاری پادشاهان ساسانی، اردشیر بابکان و شاپور اول را به نمایش می‌گذارد و یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی شیراز به حساب می‌آید.
دروازه قرآن
در وردی شهر شیراز دروازه‌ای قرار دراد که ساخت آن را منتسب به زمان دیلمیان می‌دانند و از این رو یکی از اماکن تاریخی شیراز به حساب می‌آید. در بالای این دروازه اتاقکی قرار دارد که درون آن دو جلد قرآن دست‌نویس متعلق به ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری قرار دارد و به همین دلیل به آن دروازه قرآن گفته می‌شود.
حمام وکیل
یکی از مهم‌ترین حمام‌های تاریخی ایران حمام وکیل در شیراز است که در دوران حکومت کریمخان زند ساخته شده و از جهت معماری دارای اهمیتی ویژه است. این حمام دارای سربینه‌ای هشت ضلعی ست که توسط هشت ستون به سقف گنبدی شکل و زیبای حمام متصل می‌شود. تصاویر بسیار زیبایی بر سقف این حمام آهک‌بری شده که هر تماشاگری را مجبور می‌کند با سری رو به بالا بنای حمام را بازدید کند. این حمام دارای رختکن، گرم خانه، خزینه و بخش شاه نشین است. بخش شاه‌نشین فقط متعلق به شاه و بزرگان بوده و کسی حق ورود به آن را نداشته.
حمام با مجسمه‌های مومی زیبایی فضاسازی شده به طوری که بعد از گذشت سال‌ها می‌توانید حمام کردن در یک حمام باستانی را به لطف حضور مجسمه‌های مومی دلاک و تیغ‌تراش و کیسه‌کش و غیره تصور کنید. حضور این مجسمه‌ها باعث شده که در میان اماکن تاریخی شیراز، حمام وکیل برای بزرگ و کوچک جذاب و دیدنی باشد.
مسجد وکیل
مسجد وکیل یکی دیگر از بناهای زیبایی ست که در دوران زندیه در شیراز ساخته شدند. مسجد وکیل همچون نشانی دوران شکوه خود را به ما یادآوری می‌کنند و معماری زیبای آن نشان دهنده سلیقه و دقت نظر سازندگان آن در همان زمان است. در کنار مسجد وکیل بازار وکیل نیز قرار دارد که می‌توانید بعد از بازدید از مسجد در کوچه پس‌کوچه‌های بازار به گشت و گذار و خرید بپردازید.
از آنجا که کریمخان لقب شاه را برای خود نمی‌پسندید و به وکیل‌الرعایا معروف بود، بناهای منسب به کریمخان به نام وکیل شناخته می‌شوند و از پربازدیدترین اماکن تاریخی شیراز هستند.
آب‌انبار وکیل
آب‌انبار وکیل که امروزه به عنوان موزه آب شناخته می‌شود، یکی دیگر از نمونه‌های جذاب و هوشمندانه از معماری و مهندسی دوران زندیه است و از لحاظ معماری در میان اماکن تاریخی شیراز از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر علاقمند هستید بدانید در دوران گذشته که منبع‌ها و سدهای امروزی برای ذخیره آب وجود نداشتند، مردم چطور آب را ذخیره و استفاده می‌کردند، در شرق ارگ کریمخان حتماً سری به آب‌انبار وکیل بزنید تا با نبوغ معماری آن دوران آشنا شوید. در این موزه سازه‌های آبی به صورت ماکت ساخته و در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند.
موزه پارس
موزه پارس که ساختمان آن در دوران زندیه ساخته شده است در دل باغ نظر شیراز قرار دارد و امروزه محل نگهداری اشیایی از دوران قبل و بعد از اسلام است. این موزه که بنای آن نمونه خوبی از بنای کلاه فرنگی به حساب می‌آید با معماری هشت‌ظلعی و کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌هایش یکی از جذاب‌ترین اماکن تاریخی شیراز به حساب می‌آید. آرامگاه کریمخان زند نیز در این موزه قرار دارد.
خانه زینت‌الملک
خانه زینت‌الملوک یکی از زیباترین اماکن تاریخی شیراز است که ساخت آن توسط علی محمد خان قوام الملک شروع و توسط محمدرضا خان قوام الملک پایان یافت. این خانه زیبا که به دوران قاجار و به خاندان قوام الملک تعلق دارد و ساخت آن در حدود ۱۲ سال به طول انجامیده، با معماری ویژه و بالاخص با تالار آیینه‌های شگفت‌انگیزش و با سقف جوبی پر نقش و نگارش یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شیراز به حساب می‌آید. این خانه در واقع، بخشی از اندرونی قوام بوده و راهی زیرزمینی آن را به باغ قوام متصل می‌کرده است. امروزه داخل خانه زینت‌الملک به موزه مشاهیر تبدیل شده و مجسمه‌های مومی زیبایی از مشاهیر شیراز در آن گذاشته شده است.
سخن آخر
برای بازدید از اماکن تاریخی شیراز لازم نیست تاریخ‌دان یا باستان‌شناس باشید، بلکه تنها کافی ست به تاریخ ایران علاقمند باشید. بازدید از شهر شیراز می‌تواند برای شناخت تاریخ ایران کمک بسیاری به شما بکند. در شیراز نمونه‌های بسیاری از معماری، فرهنگ، مذهب و شیوه زیست مردم در دوره‌های تاریخی گوناگون بالاخص دوران هخامنشیان، زندیان، قاجاریه و… وجود دارد که شما را به دل گذشته و ریشه‌هایتان در خاک ایران می‌برد. پس با اندکی مطالعه و تحقیق پیش از سفرتان لذت کشف گذشته‌ی شیراز و مردمان آن را برای خودتان دوچندان کنید. در ادامه سفرتان می‌توانید با تور کیش از شیراز به کیش و سواحل زیبای جنوب کشورمان سفر کنید.