اگر قصد سفر به شمال غرب کشور و بازدید از مناطق دیدنی شهر تبریز را دارید، حتما از ارگ تبریز هم دیدن کنید. این ارگ قدیمی که با عنوان علیشاه هم شناخته می‌شود، قدمتی بیش از 700 سال دارد. به همین دلیل یکی از سازه‌های دیواری قدیمی کشور به شمار می‌رود.
این ارگ در واقع یکی از بلندترین دیوارهای تاریخی ایران محسوب می‌شود و از جاذبه‌های مهم گردشگری تبریز است. ارگی علیشاه از معدود بناهای مرتفع شهر است که از مناطق دور دست هم رویت می‌شود، اما این ارگ زیبا کجای تبریز واقع شده است؟ جاذبه‌های گردشگری نزدیک آن کدام‌اند؟
در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا با یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز آشنا شوید.
معرفی ارگ علیشاه تبریز
ارگ تبریز در گذشته بلندترین بنای این منطقه شناخته می‌شد؛ به طوریکه بنا به منابع تاریخی از دوردست قابل رویت بوده است. همچنین به دلیل وقوع زلزله‌های شدید و خرابی‌های به جا مانده از جنگ‌های متعدد، به مرور زمان دچار تخریب شده است.
این مجموعه زیبا که ابتدا به صورت یک مسجد بزرگ بنا شده بود، امروزه فقط دیواری از آن به جا مانده که با عنوان ارگ علیشاه یا تبریز شناخته می‌شود. در واقع تنها قسمت باقی‌مانده از آن مسجد بزرگ و محراب بلند شبستان جنوبی، همین دیواره بلند است.
در گذشته آثاری مثل مدرسه نجات و سالن تئاتر هم در محوطه این ارگ وجود داشتند که از آنها به جز چند تصویر اثر دیگری به جا نمانده است. البته به همت وزارت فرهنگ و هنر در سال 1310، این مجموعه ارزشمند در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
موقعیت مکانی ارگ تبریز
یکی از مزایای مهم موقعیت مناسب این بنا، دسترسی راحت و سریع آن است؛ به طوریکه برای رسیدن به آن می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید. برای این کار کافیست در ایستگاه میدان ساعت، خط تندروی شریعتی آبرسان را سوار شوید.
البته راه‌های دیگری به جز اتوبوس هم وجود دارد. همانطور که می‌دانید، تبریز یکی از شهرهای دارای مترو در ایران است. به همین دلیل برای استفاده از مترو باید در ایستگاه شهید محققی باید پیاده شوید. همچنین امکان بازدید از این مکان با خودرو شخصی را هم دارید. البته برای این کار تردد و شلوغی سطح شهر و کمبود فضای پارک را هم در نظر داشته باشید. با این وجود اگر تمایلی به استفاده از وسیله‌های نقلیه عمومی ندارید، امکان رفتن به این مکان با خودروی شخصی هم وجود دارد.
بررسی تاریخچه ارگ تبریز
همانطور که اشاره شد این ارگ یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی تبریز است که به دستور تاج الدین علیشاه گیلانی که وزیر دربار ایلخانان مغول بود ساخته شد. همچنین در قسمت جنوبی این بنا طاق بزرگی وجود دارد که کمی بزرگ‌تر از طاق کسری ساخته شده است.
با وجود آسیب‌های زیادی که این ارگ در طول سالیان دراز متحمل می‌شد، باز هم تکیه‌گاه و سنگر محکم اهالی این شهر برای حفاظت از خود و شهر بوده است. البته ناگفته نماند که این بنای تاریخی در هر دوره با توجه به شرایط موجود، کاربری‌های متفاوتی هم داشته است.
در دوره قاجار با توجه به نیاز آن زمان، محوطه این بنا برای ذخیره‌سازی غلات و انبار مهمات نطامی بهره گرفته می‌شد. به همین منظور نوعی حصار دور آن کشیده شد که بعدها به ارگ مشهور شد. همچنین در زمان مشروطیت یکی از سنگرهای تقویتی مهم نیروهای باقرخان و ستارخان در برابر حملات توپخانه‌ای محمدعلی شاه قاجار بوده است. البته در سال 1290 و همزمان با اشغال تبریز توسط نیروهای روس، دیواره‌های این ارگ به توپ بسته شد و بسیاری از بناهای اصلی آن از بین رفت.
بررسی هنر معماری ارگ علیشاه تبریز
این بنا با سبک معماری آذری خود در زمره شاهکارهای تاریخی هنر ایران و اسلام قرار دارد. معمار ارگ علیشاه استاد فلکی تبریزی بوده است که سبک آن آذری، مغولی یا ایرانی هم نامیده می‌شود. با وجود استفاده از مصالح ساختمانی بادوام و ساروج در ساخت این بنا، شاهد خرابی زیاد در اثر مرور زمان بوده‌ایم.
بخش بزرگی از ویرانی‌های این ارگ بر اثر زلزله‌های شدید بوده است. به همین دلیل شکستگی‌ها و ترک‌های زیادی روی بدنه این دیواره مشاهده می‌کنید. این ارگ دارای 3 دیواره بلند است که به صورت ایوان دیده می‌شوند.
دیوارهای ارگ علیشاه هر کدام 10 متر عرض دارند و درون آنها به وسیله طاق به دیوارهای دیگر متصل شده است. همچنین با انجام برخی حفاری‌ها مشخص شد که این دیواره‌ها تا 7 متر زیر زمین فرو رفته‌اند. البته با تمام این تفاسیر به دلیل خرابی‌های زیاد، تصویر دقیقی از شکل اولیه این بنا وجود ندارد. به هرحال از این بنا در سفرنامه‌ها و تاریخ نوشته‌های زیادی از جمله آثار حمدالله مستوفی، ابن بطوطه و … نام برده شده است.
جاذبه‌های گردشگری نزدیک به ارگ تبریز
این ارگ زیبا که با مرکز شهر هم فاصله زیادی ندارد، اطراف خود جاذبه‌های دیگری هم دارد. به این ترتیب برای بازدید از این بنا می‌توانید با یک تیر چند نشان بزنید! در زیر برخی از این اماکن و فاصله آنها تا ارگ علیشاه را بررسی می‌کنیم:
- موزه عصر آهن تبریز: این موزه بیش از 3 کیلومتر با ارگ فاصله دارد
- میدان تاریخی ساعت تبریز: این میدان زیبا فقط 1/6 کیلومتر با ارگ فاصله دارد
- خانه مشروطه تبریز: فاصله این بنای تاریخی با ارگ حدود 4 کیلومتر است
- خانه بهنام تبریز: این بنا با فاصله 1/3 کیلومتری نزدیک‌ترین بنا به ارگ است
- بازار بزرگ تبریز: این بازار قدیمی حدود 3 کیلومتر با ارگ علیشاه فاصله دارد
تور مشهد از تبریز یکی از تورهای پرطرفدار و محبوب است که برای آشنایی با انواع آنها می‌توانید به وب‌سایت‌های مربوط مراجعه کنید.
جمع‌بندی
همانطور که در این مطلب اشاره کردیم، ارگ تبریز یکی از دیواره‌های بزرگ و قدیمی کشور محسوب می‌شود. این بنای تاریخی با سبک معماری خاص خود جلوه بسیار زیبایی دارد. همچنین دارای طاق‌هایی بوده که ابعادی بیشتر از طاق بستان داشته‌اند.
این ارگ بنا به دستور علیشاه گیلانی، وزیر وقت دوره ایلخانان، ساخته شده که به همین دلیل با نام ارگ علیشاه هم شناخته می‌شود. البته به علت بروز جنگ‌های مختلف و وقوع زمین لرزه‌های شدید، بخش زیادی از این بنای تاریخی از بین رفته است. با این وجود باز هم زیبایی‌های خاص خود را دارد. همچنین برای بازدید از این بنا، دسترسی بسیار راحت از طریق وسایل حمل و نقل عمومی هم فراهم شده است.