حرم امام رضا را باید به‌درستی اصلی‌ترین مقصد و مهم‌ترین هدف از سفر به مشهد به‌شمار آورد. قرار داشتن این بارگاه در شهر مشهد نه‌تنها برای مسافرین و گردشگران داخلی و خارجی، بلکه برای ساکنین و اهالی این شهر نیز فرصت فوق‌العاده‌ای است تا ضمن بهره‌مندی از فضای روحانی حرم، از مزایای ناشی از حضور در محیط شهری نیز بیشترین استفاده را ببرند.
در مطلب پیش رو ضمن بررسی این موضوع به معرفی حرم امام رضا و حواشی آن می‌پردازیم.
با ما همراه باشید.
حرم امام رضا: معنویت، هنر و زیبایی در یک قاب!
برای کسانی که طعم زیارت حرم امام هشتم شیعیان را چشیده‌اند، کمتر لذتی را می‌توان معادل آن یافت. آمیزه‌ای از معنویت و گردشگری که تنها مسافران این مقصد قدر آن را می‌شناسند.
با وجود دیدنی‌های فراوان شهر، گردشگاه‌ها و مراکز تفریحی و دیگر اماکن مذهبی مشهد از قبیل امامزاده‌ها و مساجد تاریخی، حرم امام رضا در مشهد کماکان جذاب‌ترین جلوه موجود در این شهر نیز هست. مکانی با جاذبه‌های گردشگری فراوان که علاوه بر مسافران داخلی، همه ساله میلیون‌ها توریست خارجی را نیز برای دیدار و زیارت به این شهر می‌کشاند.
علاوه بر نگاه کلی به این مکان مقدس، می‌توان آن را از جهت معماری و زیباشناسی نیز مورد توجه قرار داد. طراحی این مجموعه و موقعیت شهری آن از موارد جالب در ساخت و ساز شهری است که نگاه و تامل معماران و مهندسین زیادی را به خود جلب نموده است. بنایی که در طول تاریخ شاهد فراز و نشیب‌ها و تحولات زیادی بوده و وقایع تلخ و شیرین فراوانی را از سر گذرانده است.
در ادامه مطلب به بررسی این بارگاه و محوطه اطراف آن پرداخته و از صحن و حیاط حرم امام رضا بیشتر با شما گفتگو خواهیم کرد.
با ما همراه بمانید.
بنای حرم امام رضا به شکل امروزی، نخستین و قدیمی‌ترین بنای مجموعه آستان قدس است که آرامگاه و مدفن امام در زیر آن قرار دارد. حیاط و بارگاه حرم در طول تاریخ بارها بازسازی شده و وسعت و نقشه آن دستخوش تغییرات فراوانی شده است.
نخستین سنگ به‌کار رفته بر روی مدفن مربوط به سال 516 هجری قمری و از جنس مرمر است که بر روی آن نقش محراب و کلماتی به خط کوفی حکاکی شده است. پس از آن سنگ دومی نیز از جنس مرمر آهکی بر مدفن درون سردابه نصب شده و در نهایت سومین سنگ قبر همزمان با نصب ضریح در سال 1379 در طبقه همکف بر روی مزار قرار گرفته است.
صندوق هایی نیز بر روی مزار در حرم امام رضا وجود داشته که طلای به‌کار رفته در آنها صرف هزینه‌های گسترش حرم شده و خود صندوق‌ها نیز در نهایت به موزه آستان قدس رضوی انتقال یافته است. ضریح‌های به‌کار رفته بر روی مزار نیز جمعا 5 مورد بوده که نخستین آنها در دوران صفویه و از جنس طلا، نقره و چوب ساخته شده و آخرین آنها که اکنون نیز بر روی مدفن قرار دارد در سال 1379 نصب شده است.
گنبد دو پوسته حرم امام رضا با روکش طلایی از زیباترین آثار هنری مذهبی جهان اسلام است که ارتفاع آن تا بالای طوق گنبد 31 متر و تا زیر نقطه مرکزی 19 متر است. گلدسته‌ها یا مناره‌های این حرم نیز که از مهم‌ترین بخش‌های آن به‌شمار می‌آیند در زمان قدیم به‌عنوان راهنما و نیز محلی برای اذان گفتن بوده و با احتساب گلدسته‌های مسجد گوهرشاد، تعداد آنها به جمعا 12 عدد می‌رسد.
صحن مسجد به شکل مربع بوده و از هر طرف به یکی از ایوان‌های حرم امام رضا منتهی می‌شود که به 7 شبستان با 6 در ورودی و خروجی منتهی می‌شوند.
نقاره خانه و 9 صحن و 26 رواق نیز از دیگر اجزای معماری تشکیل دهنده حرم هستند که در مجموع زیبایی و ابهت را در این مجموعه مذهبی و روحانی به اوج رسانده‌اند.
علاوه بر همه این موارد، بناهای وابسته به این مجموعه شامل کتابخانه مسجد گوهرشاد، موزه آستان قدس با معماری بی‌نظیر، مهمانسرا و دارالشفاء حضرت رضا و مرکز فرهنگی حرم امام رضا از دیگر بخش‌های مهم در این مجموعه به‌شمار می‌روند.
وجود پارکینگ‌های متعلق به حرم نیز بخشی از خدمات عمومی است که برای زیارت کنندگان در نظر گرفته شده تا در سفر به این شهر و هنگام زیارت حرم امام رضا از راحتی بیشتری برخوردار باشند.
صحن های حرم
منظور از صحن، محوطه های سر باز (حیاط) است که اغلب مناسبت های مذهبی، نماز جماعت و … در آن ها برگزار می گردد. حرم مطهر امام رضا (ع) از 9 صحن تشکیل شده است، شامل:
- صحن آزادی
- صحن انقلاب اسلامی (عتیق)
- صحن جمهوری اسلامی
- صحن امام خمینی (بعثت)
- صحن قدس
- صحن جامع رضوی
- صحن هدایت
- صحن غدیر
- صحن کوثر
صحن آزادی
تاریخچه صحن آزادی به زمان فتحعلی شاه قاجار باز می گردد. صحن آزادی، واقع در ضلع شرقی حرم، قبل از انقلاب به صحن نو شهرت داشت. ایوان های مختلفی در این صحن قرار دارد، شامل:
- ایوان طلا ناصری؛ واقع در ضلع غربی صحن
- ایوان ساعت؛ واقع در ضلع جنوبی صحن
- ایوان تلگراف خانه؛ واقع در ضلع شمالی صحن
- ایوان باب السلام؛ واقع در ضلع شرقی صحن
مساحت صحن آزادی حرم مطهر، 4340 متر مربع برآورد شده است.
صحن انقلاب اسلامی
صحن انقلاب معروف به عتیق، عنوان قدیمی ترین صحن حرم را از آن خود کرده است. این صحن طی دو دوره تیموریان و صفویان ساخته شد.
صحن انقلاب با مساحتی به اندازه 6740 متر مربع، دارای ایوان های مختلفی است که عبارتند از:
- ایوان عباسی؛ واقع در ضلع شمالی صحن
- ایوان طلا نادری؛ واقع در جنوب صحن
- ایوان ساعت؛ واقع در بخش غربی صحن
- ایوان نقاره خانه؛ واقع در ضلع شرقی صحن
صحن جمهوری اسلامی
صحن جمهوری اسلامی با قدمت 34 سال و مساحتی به اندازه 7292 متر مربع در غرب حرم واقع شده است.
صحن امام خمینی
قدمت صحن امام خمینی به دوره پهلوی بر می گردد. البته از آن زمان تا الان بی تغییر باقی نمانده است. آخرین تغییرات در سال 1381 با گذاشتن سقف بر روی بخشی از صحن، صورت گرفت که آن را به رواق امام خمینی تبدیل نمود و باقی مانده فضای باز آن به بعثت شهرت یافت.
صحن قدس
قدمت صحن قدس که با وسعت 2530 متر مربع تحت عنوان کوچکترین صحن حرم شناخته می شود به سال 1373 باز می گردد.
صحن جامع رضوی
صحن جامع رضوی با مساحتی به اندازه 117584 متر مربع به عنوان بزرگترین صحن حرم مطهر شناخته می شود. این صحن با قدمت 21 ساله، سه ایوان باب الکوثر، باب الغدیر و ولی عصر را در خود جای داده است.
صحن هدایت
صحن هدایت واقع در شمال شرقی حرم از جمله صحن هایی است که پس از انقلاب ساخته شد.
وسعت صحن هدایت برابر با 17980 است و چندین ساختمان مهم از جمله دانشگاه علوم اسلامی، مهمانسرای حضرت و بنیاد پژوهش های اسلامی در آن واقع شده اند.
صحن غدیر
صحن غدیر با مساحت حدودی 14453 متر مربع در جنوب غربی حرم واقع شده است. تمامی کاشی ها و کتیبه های به کار رفته در این صحن به نام حضرت علی (ع) و خطبه غدیر مزین شده اند.
صحن کوثر
صحن کوثر با کاشی های به کار رفته در آن یکی از زیباترین صحن های حرم است. مساحت صحن غدیر واقع در ضلع شمال شرقی حرم، 15648 متر مربع برآورده شده است.
رواق های حرم مطهر رضوی
به ساختمان های سرپوشیده در حرم، رواق می گویند. همانطور که در قسمت های قبلی هم به آن اشاره کردیم، حرم مطهر رضوی، 26 رواق دارد که عبارتند از:
- دارالحفاظ
- دارالسیاده
- دارالشرف
- دارالفیض
- دارالشکر
- توحیدخانه
- گنبد الهوردی خان
- دارالضیافه
- دارالسعاده
- گنبدحاتم خانی
- دارالسلام
- دارالسرور
- دارالعزه
- دارالذکر
- دارالزهد
- شیخ بهایی
- دارالعباده
- دارالخلاص
- دارالولایه
- دارالاجابه
- دارالهدایه
- دارالرحمه
- دارالحکمه
- دارالحجه
- رواق امام خمینی
- رواق کودک
مساجد حرم مطهر رضوی
از مهم ترین جاذبه های تاریخی شهر مذهبی مشهد، می توان به دو مسجد گوهر شاد و مسجد بالاسر حضرت اشاره کرد.
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد طی دستوری از سوی بانو گوهر شاد در قرن نهم هجری تاسیس شد. این مسجد به عنوان بزرگترین و قدیمی ترین مسجد جامع مشهد شناخته می شود. در مسجد گوهرشاد، 4 ایوان و 7 شبستان قرار گرفته است. معماری گنبد و گلدسته های به کار رفته در این مسجد، سبک ایرانی دارند.
مسجد بالاسر حضرت
قدمت مسجد بالاسر حضرت به 1000 سال قبل بر می گردد و یادگار دوره غزنویان است. دلیل این نام گذاری، موقعیت مکانی این مسجد است که درست در بالای سر امام رضا (ع) واقع شده است.
سفر به مشهد: خاطره‌انگیز و لذت‌بخش…
هر قدر هم اهل سفر باشید و به شهرهای مختلف ایران و خارج از آن رفته باشید، سفر به مشهد همواره شیرینی و حلاوت خاصی برایتان خواهد داشت. فرقی نمی‌کند با اتومبیل شخصی یا لوازم حمل و نقل عمومی سفر کنید یا تور مشهد از تهران را برای این کار انتخاب کرده باشید.در هر حال، دیدن گنبد طلا و حرم امام رضا هنگام ورود به شهر و بسیار پیش از آن بسیار فرح‌بخش است.
گرچه انتخاب فصل مناسب برای این سفر همواره از گزینه‌های ایده‌آل برای این کار است، اما شلوغی حرم و خیل مشتاقان زیارت هرگز پایانی ندارد و تقریبا در هر فصل از سال که عازم زیارت مشهد باشید، از ازدحام جمعیت مصون نخواهید بود.
از کدام مسیرها به حرم امام رضا می‌رسیم؟
مسیریابی در مشهد به مقصد حرم امام رضا ما را به 4 راه اصلی هدایت می‌کند:
اگر حرم مطهر را مرکز در نظر بگیرید، سمت غربی حرم خیابان شیرازی، سمت شرق خیابان نواب صفوی، ضلع شمالی خیابان طبرسی و در ضلع جنوبی خیابان امام رضا به آن منتهی می‌شوند. هر یک از این مسیرها به صحن‌ها و پس از آن به محوطه حرم رسیده و شما را به مسیر مناسب هدایت می‌کند.
ضمن اینکه در هر یک از این خیابان‌ها هتل‌ها و مهمانپذیرهای فراوان جهت اقامت زوار در نظر گرفته شده تا مسافرین این مقصد برای اقامت در زمان سفر دچار سردرگمی نشوند.
اغلب زیارت کنندگان مایلند در خیابان‌های منتهی به حرم و با کمترین فاصله از آن سکونت داشته باشند. گرچه تنها در صورت رزرو اتاق می‌توان از چنین مزیتی بهره‌مند شد.
خوشبختانه امکان رزرو محل حتی در آخرین لحظات ورود به شهر نیز برای زائرین وجود دارد.
و در پایان…
اگر عازم سفر به مشهد و مشتاق زیارت حرم امام رضا هستید، پیشنهاد می‌کنیم ضمن رزرو محل مناسب برای دوران اقامت خود در این شهر زیارتی، با کسب اطلاعات لازم درباره حرم و خیابان‌های اطراف آن سفری آسان و لذت‌بخش را برای خود و همراهان تدارک ببینید.
به‌علاوه با مطالعه تاریخچه ساخت حرم و اطلاعات جانبی درباره آن، با آگاهی بیشتر قدم به این سفر بگذارید.