گنبد خشتی مربوط به دوران صفویه و از آثار تاریخی مشهد است که در ردیف آثار ملی ایران نیز ثبت شده است. این بقعه که با نام شاهزاده محمد نیز شناخته می‌شود، آرامگاه یکی از نوادگان موسی بن جعفر و نیز مدفن امیر سلطان غیاث‌الدین محمد بن امر طاهر موسی است که همه ساله زیارتگاه بسیاری از مسلمانان ایران و جهان است. بنای خاص و معماری متمایز آن از یک‌سو و معنویت حاکم بر آن از سوی دیگر این بنا را که به‌دلیل خشتی بودن به نام گنبد خشتی شناخته می‌شود بسیار جالب و جذاب نموده و مسافران و گردشگران زیادی را به سمت آن می‌کشاند.
در نوشتار پیش رو ضمن معرفی این مجموعه و حواشی آن می‌پردازیم.
با ما تا انتهای مطلب همراهی کنید.
گنبد خشتی مشهد: از اصالت و زیبایی تا جاذبه گردشگری!
مشهد از بزرگ‌ترین مراکز گردشگری و زیارتی ایران با بناهای مذهبی، زیارتگاه‌ها و مساجد بسیار است که علاوه بر بارگاه و حرم امام هشتم شیعیان، مدفن بسیاری از فرزندان و نوادگان امامان را نیز در خود جای داده است. بناهای ساخته شده بر این مقبره‌ها و محوطه آنها اغلب به زیارتگاه تبدیل شده و همه ساله جمعی از گردشگران داخلی و توریست‌های خارجی را به خود جلب می‌کند.
گنبد خشتی یکی از این آثار است که در ابتدای خیابان طبرسی و در کوچه‌ای با همین نام قرار گرفته است. دلیل نامگذاری این مکان وجود گنبدی از جنس خشت است که در نوع خود جالب و از نظر هنر معماری نمونه‌ای خاص به‌شمار می‌آید. هم چنین بنا در دو بخش شامل 4 شاه‌نشین و نیز هشتی ورودی ساخته شده و به‌مرور زمان دچار آسیب‌هایی نیز شده است.
خوشبختانه این بنای عصر صفوی در دوران تیموری و قاجاریه مرمت و تزئین شده و به شکل امروزی به‌دست ما رسیده است. چندی پیش نیز ساقه گنبد با کاشی‌های مزین به سوره توحید کاشیکاری شد، اما با فاصله زمانی مجددا آجرپوش گردید!
مقبره واقع در گنبد خشتی از سطح زمین پایین‌تر بوده و برای ورود به آن باید از دالانی به ارتفاع 4 متر و مسقف بگذرید. این دالان که حدود 5 متر طول ارد به حرم ختم می‌شود. ضریح آهنی این حرم به ابعاد 2 در 1.8 و ارتفاع 2.7 متر محل زیارت مومنین و مزین به دو کتیبه قرآنی است.
زیبایی این گنبد با آیات ثبت شده بر کتیبه‌ها، سقف خشتی و ضریح ساده و آهنی بسیاری را مجذوب خود نموده و فضایی معنوی ایجاد نموده است.
خوشبختانه مرمت این اثر تاریخی که از سال 78 توسط سازمان میراث فرهنگی آغاز شده بود در سال 1380 به پایان یافت و سپس در اختیار بازدید کنندگان و زائرین قرار گرفت. ثبت این اثر در زمره آثار ملی که در اردیبهشت 1356 انجام شد، ارزش و اعتبار این بنا را به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی کشورمان قطعی نمود.
از کدام مسیر می‌توان به گنبد خشتی رسید؟
برای مسافرانی که با تور مشهد از تهران یا هر وسیله دیگر به مشهد سفر می‌کنند بازدید از آثار تاریخی و بناهای ملی همواره بخش ارزشمند و لذت‌بخشی از سفر بوده و علاوه بر زیارت و جنبه معنوی، نوعی سیاحت نیز به‌شمار می‌آید. به شرط آنکه بابت پیدا کردن آدرس و مسیر دسترسی به این اماکن دچار دردسر نشوند.
خوشبختانه امروزه به مدد فناوری و استفاده از نقشه یاب و لوکیشن، دسترسی به این موارد بسیار آسان شده است.
گنبد خشتی در خیابان طبرسی مشهد قرار داشته و از طریق این خیابان، نرسیده به میدان طبرسی کوچه خشتی بازارچه احسان قابل دسترسی است. این کوچه در مجاورت کوچه سیاه آب قرار داشته و به‌دلیل وجود این گنبد محلی شناخته شده و معروف است که به‌راحتی می‌توانید آن را روی نقشه بیابید.
از گنبد خشتی تا دیگر اماکن مذهبی و تاریخی مشهد!
مشهد سرزمینی کهن در نقشه کشورمان است که با سابقه و قدمت آثار و ابنیه تاریخی خود شناخته می‌شود.
ابنیه مذهبی و بناهای تاریخی که هر یک داستانی طولانی و تاریخچه‌ای شنیدنی در خود پنهان دارند. علاقه گردشگران داخلی و خارجی به شناخت این ابنیه و بازدید از آنها و نیز اشتیاق زائرین به زیارت این امکان مقدس باعث شده مشهد به مهد چنین امامزاده‌ها و ابنیه تاریخی بدل شود.
گنبد خشتی یکی از این آثار است که شرحی درباره آن خواندیم. از دیگر اماکن تاریخی مشهد می‌توان به موارد زیادی اشاره کرد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:
بقعه هارونیه، چهار طاقی بازه هور، آرامگاه فردوسی، مقبره نادرشاه افشار، کلیسای مسروپ، مدرسه عباسقلی خان، میل اخنگان (اخنجان)، خانه داروغه مشهد، برج رادکان، خانه ملک، حمام موزه شاه و ده‌ها و ده‌ها اثر تاریخی و ارزشمند دیگر که وسعت شهر مشهد را در بر گرفته و آن را به مکانی مناسب برای گردشگران و بهشت علاقمندان به آثار تاریخی تبدیل نموده است.
برخی از این املاک و خانه‌های قدیمی امروزه و به همت سازمان میراث فرهنگی به موزه‌هایی برای بازدید عموم تبدیل شده و سهم مهمی در بیان تاریخ این دیار ایفا می‌کنند.
هم‌چنین آثار کهن و بناهایی که با گذشت زمان در معرض استهلاک و تخریب قرار داشته در طول سال‌ها به دست مرمت سپرده شده و با کمک هنرمندان معمار و با حفظ اصالت ساخت، بازسازی و ترمیم شده‌اند.
شما نیز در سفر به این شهر تاریخی و مذهبی می‌توانید از این آثار دیدن کرده و از زیبایی، اصالت و قدمت آنها لذت ببرید.
بازخوانی تاریخ از این مسیر بی‌شک سفر شما به مشهد را پربارتر نموده و در کنار سایر تفریحات شناختی از فرهنگ و تاریخ این سرزمین نیز در اختیار شما خواهد گذاشت.
و در پایان…
برای علاقمندان به آثار و ابنیه تاریخی و اماکن مذهبی، شناخت و بازدید این آثار از جمله گنبد خشتی می‌تواند بسیار لذت‌بخش باشد. فرصتی تا با گذشته نیاکان خود آشنا شده و از بازدید آرامگاه‌ها و مقبره‌های آنها درس‌های تاریخی بگیریم.
اگر عازم مشهد هستید، از زمان سفر برای چنین بازدیدهایی استفاده کنید و در کنار زیارت حرم امام هشتم، سری هم به آثار تاریخی این شهر بزنید.
خوشبختانه با وجود سرویس‌های آماده و وسایل حمل و نقل عمومی نظیر شبکه اتوبوسرانی و مترو شهری، دسترسی به این اماکن در کمترین زمان و با صرفه اقتصادی نیز میسر است.
در صورت استفاده از وسیله شخصی نیز می‌توانید از نقشه‌یاب و اپلیکیشن‌های موجود برای این کار استفاده نمایید.